Zniesławienie, czyli pomówienie innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, jest czynem zabronionym określonym w art. 212 Kodeksu karnego. Przepis ten chroni cześć pomawianego, zarówno w wymiarze zewnętrznym, czyli opinii innych o danej osobie, jak i wewnętrznym, rozumianym jako poczucie godności osobistej.
Art. 212 Kodeksu karnego w przypadku zniesławienia
Przedmiotem ochrony w przypadku przestępstwa zniesławienia jest cześć, czyli szacunek, poważanie i uznanie, jakie jednostka posiada w oczach społeczeństwa. W wymiarze zewnętrznym oznacza to wartość przypisywaną osobie przez otoczenie, natomiast wewnętrznie odnosi się do subiektywnego poczucia godności osobistej.
Prawo nie wyklucza krytyki, ale wymaga, by była ona wyrażana w sposób odpowiedzialny, bez naruszania granic dobrego imienia. Ważną kwestią jest różnica między konstruktywną krytyką a pomówieniem.
Pomówienie odnosi się do zarzutów, które mogą poniżyć daną osobę w oczach innych lub podważyć zaufanie do niej w kontekście zawodowym lub społecznym. Nie wystarczy subiektywne odczucie osoby pomawianej – treść musi dotrzeć do przynajmniej jednej osoby trzeciej, by można było mówić o przestępstwie zniesławienia.
Kogo chronią przepisy o zniesławieniu zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego?
Art. 212 KK przewiduje ochronę dla osób fizycznych, a także dla grup osób, instytucji, osób prawnych czy jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Osoba fizyczna podlega ochronie od momentu urodzenia aż do śmierci, przy czym po śmierci naruszenie czci zmarłego nie podlega odpowiedzialności z art. 212 KK, lecz może być podstawą roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych.
W przypadku grup osób przepis odnosi się do zespołów powiązanych wspólnym celem, interesem lub więzią, która może być trwała, czasowa albo przypadkowa. Przykładem mogą być członkowie rodziny, pracownicy danej instytucji czy uczestnicy wydarzenia. Instytucje oraz osoby prawne także podlegają ochronie - przy czym ich zdolność do występowania jako pokrzywdzeni wynika z przepisów Kodeksu cywilnego, definiujących ich osobowość prawną lub charakter jednostki organizacyjnej.
Jakie są formy popełnienia zniesławienia?
Zniesławienie może być dokonane w różny sposób – ustnie, pisemnie, a także za pomocą gestów, rysunków, druku czy środków elektronicznych. Szczególną uwagę poświęca się przypadkom zniesławienia w Internecie, gdzie treści szybko docierają do szerokiego grona odbiorców. Każda forma, która pozwala na uzewnętrznienie myśli sprawcy i dotarcie ich do innych osób, może stanowić podstawę odpowiedzialności karnej.
Znaczenie ma również okoliczność, w jakiej doszło do zniesławienia. Spontaniczna wymiana zdań może być oceniana łagodniej niż celowe, zaplanowane działanie mające na celu zdyskredytowanie pomawianego. Szczególnie istotne jest to w przypadku wypowiedzi publicznych, które mogą mieć większy wpływ na opinię społeczną.
Jakie są konsekwencje zniesławienia w środkach masowego przekazu?
Art. 212 § 2 KK wprowadza kwalifikowaną formę zniesławienia, która dotyczy sytuacji, gdy pomówienie dokonane jest za pomocą środków masowego komunikowania. Obejmuje to publikacje w prasie, programach telewizyjnych, audycjach radiowych oraz wpisy w Internecie, w tym na portalach społecznościowych. W takich przypadkach prawo przewiduje surowsze kary, w tym grzywnę, ograniczenie wolności, a nawet pozbawienie wolności do jednego roku. Surowość ta wynika z faktu, że w przypadku mediów masowych skala oddziaływania pomówienia jest dużo większa.
Publikacje w Internecie, które mogą być łatwo rozpowszechniane i udostępniane, sprawiają, że w praktyce jest to jedno z najczęściej rozpatrywanych źródeł zniesławienia. W tego typu przypadkach sądy szczególną uwagę zwracają na celowość i konsekwencje działań sprawcy.
Jakie sankcje i możliwości nawiązki przewiduje prawo za zniesławienie?
Zniesławienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, a to oznacza, że to osoba pomówiona musi wnieść akt oskarżenia oraz udowodnić winę sprawcy. Jednak w przypadku skazania, sąd może orzec dodatkowo nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, organizacji społecznej wskazanej przez niego lub na cele społeczne. Wysokość nawiązki może wynosić do 100 tysięcy złotych.
Sankcje jakie grożą sprawcy zależą od charakteru czynu. W przypadku podstawowej formy zniesławienia są to grzywna lub kara ograniczenia wolności. W przypadku czynu kwalifikowanego (np. dokonania pomówienia za pomocą mediów) możliwe jest także orzeczenie kary pozbawienia wolności do jednego roku. Sądy biorą pod uwagę wagę naruszenia, ewentualną skruchę sprawcy i dążenie do naprawienia przez niego szkody.
Czy prawdziwość zarzutów wyłącza odpowiedzialność karną za zniesławienie?
Art. 213 KK wprowadza możliwość wyłączenia odpowiedzialności karnej w sytuacji, gdy pomówienie dotyczy prawdziwych zarzutów, a ich upublicznienie służy interesowi społecznemu. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest jednak zgodność zarzutów z rzeczywistością. Jeżeli sprawca nie jest w stanie udowodnić prawdziwości swoich twierdzeń, to wyłączenie odpowiedzialności nie znajduje zastosowania. Sama subiektywna wiara sprawcy w prawdziwość zarzutów nie jest wystarczająca – musi być ona poparta dowodami.
Zniesławienie, uregulowane w art. 212 KK, stanowi jedno z przestępstw, które chroni cześć i godność jednostki przed działaniami mogącymi narazić ją na utratę dobrego imienia lub zaufania. Przepisy wyznaczają granice między dopuszczalną krytyką a działaniami naruszającymi tę wartość. Szczególną uwagę zwraca się na zniesławienie dokonywane za pomocą środków masowego przekazu, gdzie potencjalne skutki są znacznie większe. Jednocześnie przepisy prawa przewidują możliwość wyłączenia odpowiedzialności w przypadku prawdziwych zarzutów, które służą interesowi społecznemu.